Hattatlar Sofası

Türk hat san‘atında mümtâz bir mevki’e hâ’iz olan İzzet Efendi’nin mufassâl terceme-i hâline, abidevî eserler vücûda getirmiş olduğu hatt-ı sülüsteki mahâretine istinâden aklâm-ı sitte hattatları meyânında yer verilmiş idi. Öte yandan hat san‘atı tarihindeki asıl şöhretini, devâ’ir-i Osmaniye’de kullanılması mut‘ad olan rık‘a ve dîvânî hatlarında ibrâz eylediği kudrete borçlu olduğunda, konunun uzmanları hem-fikirdirler.

Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’de başlayıp Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi’nde devam eden 40 yıllık hüsn-i hat mu‘allimliği ile özellikle yazı meşki alanında büyük bir tecrübeye sahip olan İzzet Efendi, talebeye karatahtaya tebeşir ile meşk gösteren ilk hoca olduğu gibi, Rehber-i Sıbyan, Tercemân-ı Hutût-ı Osmânî, Hutut-ı Osmâniyye, Sülüs, Nesih ve Ta‘likHurûfâtı İlâveli Meşk Mecmu‘ası ve Rik‘a ve Dîvânî Hurûfâtı ve Meşk Mecmu‘ası isimli meşk mecmu’aları hazırlamıştır. Ayrıca Hâfız Hasan Tahsîn Efendi ile Meşk Mecmu’ası ve Hutut-ı Osmânî Yazı Nümûneleri isimli, Hâfız Tahayyüz ile sülüs, nesih, rık’a dîvânî ve ta’lik üzerine Hat Risâlesi isimli müşterek meşk mecmu’aları hazırlamış olup bunlar da basılmıştır.

Öte yandan H. 1290/M. 1873 senesinden itibâren, devletin resmî yazışmaları ile mektup, arz-ı hâl, istid‘a gibi günlük işlerde kullanılmak üzere Bâb-ı Alî devâ’irinde geliştirilmiş olan rık‘a hattında tebeddüle giden İzzet Efendi’nin, harflerin sola meylini azaltıp bodurluktan izâle ederken, onları kesin oran ve ölçülere ulaştırdığı gözlenmektedir. Ayrıca kelimeleri geometrik bir düzen içinde daha açık yazarak güzel bir âhenk sağlamış olan İzzet Efendi, böylelikle rık‘ayı bir san‘at yazısı seviyesine yükseltmiştir.

“İzzet Efendi rık‘ası” olarak adlandırılan ve kimi hattatlar tarafından çok beğenilmiş ve yaygınlaşmış olan bu üslûbun tüm hususiyetlerini, Ticâret ve Nâfi’a Nâzırı Mahmud Celâleddîn Paşa’nın Yahyâ Efendi hazîresindeki kabrinin kitâbesinde görmek mümkündür. Ancak üslûbu bazıları tarafından şiddetle eleştirilmiştir. Bunların başını çeken Sâmî Efendi, esâsen sür‘atle yazılmak için geliştirilmiş olan rık‘ayı bu özelliğinden mahrûm bıraktığını iddia etmiş ve tarzını benimsememişti. Ancak bir san‘at yazısı olarak kabul gören üslûbu, ondan meşk alanlar vâsıtasıyla Mısır’a kadar ulaşmış ve bugün tüm Orta-doğu coğrafyasında egemen hâle gelmiştir.

Kaynakça

Son Hattatlar, s. 163-167; Türklerde Yazı Sanatı, s. 70-71; Türk Hattatları, s. 231-232; Hat Sanatı Tarihi, ss. 88, 196-197, 201-202; Meşhur Adamlar, s. 132; DİA, 28, s. 494.